"Ons landschap is een spiegel van de maatschappelijke noden en verandert voortdurend"

Een levend canvas dat zich uitstrekt van de kust tot de West-Vlaamse heuvels. Met hagen als penselen en bomenrijen als verfpotten, scheppen ze (kleine) landschappen waarin iedereen – van landbouwer tot natuurliefhebber – zijn of haar plek vindt. De redactie van Tij-dingen nestelde zich aan de schildertafel met deze architecten van de natuur.

Tij-dingen: Het Regionaal Landschap Westhoek: wat moeten we ons daarbij voorstellen?

Stijn Adriaen: "Ik las ooit eens dat je ons kan omschrijven als het café waar de landbouwer, de boswachter, de natuurliefhebber en de beleidsmaker samenkomen om in gesprek te gaan over het landschap van gisteren, vandaag en morgen. Een mooie omschrijving: al moet ik zeggen dat we meestal vergaderen in parochiezalen en vergaderzalen zonder toog. (lacht) Eigenlijk gaan we aan de slag met het landschap: via aanleg, beheer, educatie en recreatie. Samen met gemeentebesturen, landbouwers, particulieren, scholen en nog andere partners. Wat wij dan aanleggen en beheren? Kleine landschapselementen (KLE's). Denk aan hagen, heggen (online: meegeven verschil), houtkanten (online meegeven betekenis), boomgaarden en bomenrijen. Maar een alleenstaande knotwilg of een poel kan ook. Bijna heel Vlaanderen maakt deel uit van een Regionaal Landschap, onze afdeling staat in voor de regio van de kust tot aan het Heuvelland en Mesen. Zeker de kust is heel specifiek met de duinen, de polders en de duinpolderovergangen. Een heel divers landschap. En dat zorgt dat er nood is aan extra specialisatie, want duinenbeheer is eigenlijk een aparte discipline. Gelukkig is Warre van hier en dankzij de orka op 1 april is hij al redelijk bekend. (lacht)"

T-d: Jullie team is even divers als het landschap?

Stijn: "Klopt. Warre en ik zijn allebei landschaps- en tuinarchitecten. We hebben boomdeskundigen in ons team – de vroegere boomchirurgen, maar ook groenmanagers, landschapsarchitecten educatieve mensen en zelfs een doctor in de biologie en eentje in de geografie. Een deskundige voor elk type landschap dus, want in onze regio vind je alle types terug."

T-d: Waarvoor kunnen de Koksijdenaars bij jullie terecht?

Warre Balduck: "Woon je in het buitengebied of ben je landbouwer? Dan kan je bij ons terecht voor aanplantingen op je eigendom of voor advies. Altijd in functie van het landschap en de biodiversiteit. We willen het landschap verfraaien, corridors aanleggen en terug doen werken. Wie bv. een hoeve heeft met een weide ernaast, informeert beter bij ons, want we kunnen goed samenwerken. Campings die tegen de duinen liggen, komen ook in aanmerking. Tijdens een eerste gesprek bekijken we of de ideeën overeenkomen met onze doelstellingen. Uiteraard moet het gaan om streekeigen planten. Het is niet de bedoeling dat we een border vol exotische bloemen aanleggen. Voor kleinere tuinen of als je zelf aan de slag gaat, is er de groepsaankoop Behaag je tuin: bestel tussen 1 september en 15 oktober plantmateriaal voor jouw tuin (www.behaagjetuin.be). Voor Koksijde zijn er zelfs planten voorzien specifiek voor de duinen zoals de duinroos."

T-d: Mensen kunnen bij jullie groene ideeën indienen?

Warre: "Dat is via het Landschapsfonds. Particulieren, een groepje buren of verenigingen kunnen een groen idee indienen die de buurt samenbrengt. Bijvoorbeeld om een pleintje in te richten met een boomgaard of natuurlijke speelelementen. De indiener moet zelf ook een bedrag ophalen via bv. crowdfunding, het fonds past dan hetzelfde bedrag bij met een maximum van 5.000 euro. Onze collega Nele begeleidt de aanvragers."

T-d: Wat vind je het tofste project tot nu toe?

Stijn: "Ik werk nog maar een jaar als ontwerper bij Regionaal Landschap Westhoek dus moest ik geen lange lijst doorploegen. Koksijde diende onlangs wel een tof project in: de fruitboomgaard bij Ten Bogaerde. We hebben een nieuwe boomgaard geplant en we herstelden een groot deel van de heggen en hagen op de site. Er staan nu ook bomen langs de toegangsdreef. Een mooi project waar natuur en erfgoed samenkomen. En aangezien ik een fruitboomnerd ben, was ik meer dan blij met dit project. (glimlacht)"

T-d: Wat is de grootste landschappelijke uitdaging in onze streek?

Warre Balduck: "Water. In al zijn facetten. Jaarlijkse droogteperiodes zijn ondertussen meer regel dan uitzondering. Landbouwers moeten soms 2 of 3 keer dezelfde gewassen inzaaien omdat ze niet kiemen of omdat de jonge plantjes uitdrogen. Akkers bewateren, is ook heel duur. Ons open landschap, waar de wind vrij spel heeft, zorgt voor een nog snellere uitdroging. We moeten het waterhoudend vermogen van ons landschap vergroten en kleine landschapselementen zorgen voor een buffer. Bomen houden niet alleen de wind tegen, maar zorgen met hun wortels ook voor dat water dieper doordringt in de grond, ze zorgen voor schaduw en creëren een sponseffect. Meerjarige planten in het algemeen doen dat."

T-d: Kleine landschapselementen zijn typerend voor onze streek?

Stijn: "Die waren typerend voor elke regio waar aan landbouw werd gedaan. Het nut dat die vroeger hadden, is nu vergeten. Gevlochten hagen hielden de dieren binnen, hagen langs dreven dienden als veekering – om het vee naar de weiden te drijven. Het werd ook gebruikt als brandhout, vooral van knotwilgen. En de landschapselementen hielden de wind tegen en beschermden zo de gewassen. Ze trokken ook insecten, vogels en kleine zoogdieren aan. Dieren die plagen tegenhouden omdat ze voor een gezond evenwicht zorgen."

Warre: "Op historische kaarten als de Atlas van Ferraris kon je die natuurlijke landschapselementen goed zien. Waar de luchtmachtbasis nu ligt, stond het vroeger vol bomenrijen tussen de velden. Het landschap ten zuidwesten van Wulpen werd doorkruist door heggen en hagen. Het landschap is een spiegel van de maatschappelijke noden. Na de Tweede Wereldoorlog, de laatste periode waarin er bij ons echte hongersnood was, koos het beleid ervoor om aan intensieve landbouw te doen. Juist om hongersnoden te vermijden. Elke vierkante meter werd gebruikt om voedsel te kweken. Daardoor verdwenen hagen, heggen en bomenrijen. Ruilverkavelingen leidden tot nog grotere percelen. Nu merk je wel dat de noodzaak voor meer groen en kleine landschapselementen terug vergroot…"

Stijn: "In het noorden van Frankrijk had je dat effect veel minder. Bij ons staan de kleine landschapselementen vooral op de bermen, maar in Frankrijk staan die op de gronden van de landbouwers. Een andere cultuur. Landschappen zijn heel dynamisch. Hoe het landschap eruitziet wanneer je opgroeit, hou je in je hoofd vast en blijft het soort landschap dat je voor je ogen ziet wanneer je opgroeit. Dat beeld van akkers met een wirwar van heggen en hagen die dat doorkruisen, zien wij letterlijk en figuurlijk niet meer voor ons."

T-d: Waar vind je die nog het meest? Ook in Koksijde?

Stijn: "In onze Westhoek vooral in Heuvelland, dat is ook waar onze werking begon. De bossen, de heuvels en de verspreid gelegen hoeves vormden het perfecte decor om die ecologisch waardevolle gebieden te verbinden. Het 1e wandelnetwerk, in 2005 was dat, werd ook in Heuvelland ingericht - onder leiding van collega Xavier en dat heeft het proces nog versneld. Hoe mooier het landschap, hoe meer toeristen en recreanten, hoe groter de nood aan nog meer kleine landschapselementen. Koksijde is vooral een open landschap. In Wulpen, rond privéterreinen, vind je nog kleine landschapselementen zoals een verdwaalde knotwilg. Hier en daar ook langs grachten of gemeentewegen."

T-d: Waarom zijn die landschapselementen zo belangrijk?

Stijn: "Ze verlenen heel wat - – wat we in vaktermen zo noemen -  ecosysteemdiensten. Bescherming tegen wind en zon, zorgen voor schaduw. Dat biedt voordelen voor zowel mens als dier. Ook voor gewassen. Als je alles slim inplant, dienen ze zelfs als voeder voor het vee. Wat nog? Nest- en schuilplekken voor insecten, vogels en kleine zoogdieren. En die zorgen dan voor een ecologisch evenwicht en helpen om plagen te bestrijden. Maak je van die kleine landschapselementen een echt netwerk? Dan schep je een sterk en divers ecosysteem. Ik vergeet dan ook nog te zeggen dat die KLE's CO2 uit de lucht halen en de koolstof opnieuw in de grond stoppen door o.a. bladeren die op de grond vallen en verteren en daarna het zuurstof terug in de lucht brengen. Het bodemleven gedijt en het organisch materiaal houdt meer water in de bodem vast, diepe wortels zorgen dat water sneller de bodem in sijpelt. Ik kan nog een paar uur doorgaan met alle voordelen op te sommen. Het enige wat die kleine landschapselementen daarvoor terugvragen is een doordachte inplanting, goed beheer en… geduld."

T-d: Heb je een favoriete plant of dier?

Warre: "Bomen in het algemeen. Van toen ik klein was, hebben die me altijd gefascineerd. Ik heb het wel over vrijstaande bomen die de ruimte krijgen om te groeien. Bij ons op school, de vrije basisschool van Oostduinkerke, stonden eiken en kastanjes. Mijn interesse begon met het verschil tussen de tamme en de wilde kastanje. Een boom overspant verschillende generaties, het heeft voor mensen ook een emotionele waarde en het wordt gebruikt als grondstof. Een boom wordt ook vereerd in verschillende culturen, denk maar aan een paas- of kerstboom. Een boom heeft karakter."

Stijn: "Een appelboom. Ik heb zelf ook een boomgaard en elk jaar klim ik in een 100-tal hoogstamfruitbomen van het bedrijf Tuinsappen Lombarts Calville uit Voormezele (Ieper) om er de appels te plukken voor hun sappen."